ای ایران: آهنگِ یک ملت، سرودِ یک تاریخ
یادمان
نکته: این متن، پیاده‌شده‌ی صحبت‌های «فردین خلعتبری» در شب «ای ایران» است و به‌عنوان نوشته‌ی این آهنگ‌ساز تلقی نمی‌شود.
فردین خلعتبری (آهنگ‌ساز و موسیقی‌دان):
به نظر می‌رسد که «ای ایران» اکنون به‌صورت غیررسمی سرود ملی بسیاری از مردمان این سرزمین است. این اطمینان را دارم که اگر روزی رفراندومی برگزار شود و از مردم بخواهند سرود ملی کشور را انتخاب کنند، بدون شک «ای ایران» رأی خواهد آورد. همین موضوع اهمیت اجتماعی این اثر را نشان می‌دهد، هرچند از نظر فنی ایراداتی دارد. حتی «حسین گل‌گلاب» نیز در تاریخ ادبیات ایران، شاعر چندان برجسته‌ای تلقی نمی‌شود.
تاریخچه سرودهای ملی ایران
اولین سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران حدود ده دقیقه بود، به‌قدری طولانی که بسیاری نمی‌توانستند در تمام مدت پخش آن بایستند. سپس سرودی کوتاه‌تر توسط آقای «حسن ریاحی» ساخته شد که البته حرف‌وحدیث‌هایی را نیز در پی داشت؛ از جمله اینکه گفته می‌شد تم اصلی آن از سرود ملی کره‌ی جنوبی گرفته شده است. اما من نمی‌خواهم وارد این بحث شوم و آن را به اهل فن می‌سپارم.
چالش‌های سرودهای ملی
مسئله مهم‌تر این است که سرود جدید بر اساس سفارش با استفاده از کلیدواژه‌هایی از چند شاعر ساخته شده است. این سرود گویی با هر ابزاری تلاش می‌کند احساسات ملی را تحریک کند، اما در این کار چندان موفق نیست. به همین دلیل است که حتی بعد از گذشت سال‌ها، بسیاری از ورزشکاران ما هنگام پخش این سرود تنها لب می‌زنند و آن را نمی‌خوانند.
تفاوت سرودهای ملی کشورهای دیگر
وقتی به تیم‌های آلمان، ایتالیا یا فرانسه نگاه می‌کنم، می‌بینم که وقتی سرود ملی‌شان را می‌خوانند، انگار آماده‌ی جنگ هستند؛ مانند سرود ملی فرانسه که سراسر پیام‌آورِ جنگ و مقاومت است. اما در این‌جا، حتی عباراتی مانند «دشمن ار تو سنگ خاره‌ای، من آهنم» هم تلفیق درستی ندارد.
نقد و تحلیل سرود «ای ایران»
ناصر تقوایی جایگاهی ویژه در نقد این موضوع دارد، چرا که در «ای ایران»، جامعه، موسیقی، انقلاب و حتی سرود را با شجاعت نقد می‌کند. اما این نقدها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ شاید به این دلیل که مردم معمولاً به‌دنبال مباحث عمیق نمی‌روند، مگر اینکه این مباحث از سوی یک فرد مشهور مطرح شوند.
در مورد سرودهای دیگر، از جمله سرود شاهنشاهی که حتی سرود ملی نبوده، یا سرود جمهوری اسلامی که تنها نام جمهوری اسلامی را یدک می‌کشد، تفاوت مهمی با «ای ایران» وجود دارد. «ای ایران» به قوم یا قدرت خاصی وابسته نیست. این سرود، برخلاف بسیاری از سرودهای دیگر، روحیه‌ای میهنی دارد که می‌تواند در هر شرایطی اجرا شود؛ چه در وطن، چه در مهاجرت.
روح‌الله خالقی و سرود «ای ایران»
روح‌الله خالقی، آهنگ‌ساز «ای ایران»، در اواخر عمرش از وضعیت کشور به‌شدت دل‌شکسته بود. روایت است که او ساعت‌ها در خیابان‌های تهران قدم می‌زد و اشک می‌ریخت. این درد مشترکی است که بسیاری از ما نیز تجربه کرده‌ایم.
ابعاد ایدئولوژیک سرودهای ملی
نکته دیگر این است که سرودهای ملی، از جمله «ای ایران»، معمولاً دارای جنبه‌های ایدئولوژیک هستند. این ایدئولوژی ممکن است ناسیونالیستی باشد یا جنبه‌هایی از باورهای دینی را منعکس کند. این ویژگی در سرودهای ملی بسیاری از کشورها دیده می‌شود؛ از جمله آمریکا، کانادا، و حتی شوروی. اما همین جنبه می‌تواند مورد نقد نسل‌های آینده قرار گیرد، زیرا ممکن است این ایدئولوژی‌ها با ارزش‌های جدید همخوانی نداشته باشند.
جایگاه ماندگار سرود «ای ایران»
«ای ایران» با تمام این ویژگی‌ها، همچنان جایگاهی ویژه در میان مردم دارد. این سرود نه‌تنها اثری موسیقایی، بلکه بخشی از هویت جمعی ماست که فارغ از زمان و مکان، همواره با ما خواهد ماند.
